Z historii Kraśnickego Towarzystwa Regionalnego
 
Człowiek uczestniczy w życiu społeczności poprzez udział
w małych grupach, jak rodzina, kręgi przyjacielskie.
Kolejnym poziomem wiążącym jednostkę z jej otoczeniem
jest zbiorowość regionalna.

Wg J. Szczepańskiego zjawisko regionalizmu ma miejsce, "... jeśli mieszkańcy danego obszaru tworzą co najmniej zbio­rowość  regionalna tzn. takie skupienie ludzi, w którym z ra­cji wspólnego zamieszkiwania danego terytorium wytworzyła się i utrzymuje więź  społeczna" [1]. Tak więc, regionalizm to koncepcja ideowa, w myśl której grono ludzi rozmiłowanych we własnym regionie i w jego  specyfice, podejmuje działa­nia zmierzające do propagowania i rozwoju owej specyfiki oraz wprowadzenia swej lokalnej kultury do kultury  ogólno­polskiej.

Poniższy artykuł ma na celu przybliżenie czytelnikowi działalności grupy ludzi rozmiłowanych w ziemi kraśnickiej, a działających pod  szyldem Kraśnickiego Towarzystwa Re­gionalnego. Dzisiejsza działalność KTR jest kontynuacją chlubnych tradycji działalności  społecznikowskiej sięga­jącej korzeniami aż do wieku XIX. Postacie takich spo­łeczników, jak choćby ks. Piotr Ściegienny - przywódca  spisku narodowowyzwoleńczego czy Robert Alfred Przegaliński - inicjator rozwoju ekonomicznego i społecznego Kraśnika - były wzorami  dla założycieli KTR. W 1 poł. XX w. na ziemi kraśnickiej można było zaobserwować różno­rodne inicjatywy, mające na celu zintegrowanie  społeczno­ści miasta oraz jego rozwój. Do ówczesnych społeczników należeli m.in. dowódca 24 pułku ułanów, płk Kazimierz Dworak,  komendant Związku Strzeleckiego, Edward Pa­sieczny, komendant Ochotniczej Straży Pożarnej, S. Rybka oraz wspaniali kapłani: ks. prałat  Józef Scipio del Campo i ks. Stanisław Zieliński.

Ich działalność byka przykładem dla miłośników ziemi kraśnickiej z lat 60. XX w., gdyż właśnie wśród nich zrodziła się idea utworzenia  Towarzystwa Regionalnego. Stało się to w 1962 r. podczas I Zjazdu Wychowanków Gimnazjum i Li­ceum w Kraśniku. Obecni na tej  uroczystości animatorzy życia społecznego, na czele z Janem Stelmaszczykiem, wy­sunęli wniosek o utworzenie stowarzyszenia miłośników re­gionu kraśnickiego na wzór istniejących już stowarzyszeń w Chełmie, Hrubieszowie i Lubartowie. Miałoby ono wg sków J. Stelmaszczyka  "...wszczepić społeczeństwu większy niż dotąd szacunek dla wartości historycznych i kulturalnych re­gżonu" [2].

Po zebraniu organizacyjnym w lipcu 1963 r. wyłoniono ko­mitet organizacyjny przyszłego stowarzyszenia. W jego skład weszli: Feliks Kopeć -  przewodniczący oraz Józef Pakuła, Kazimierz Mycka, Marian Pastuszek, Wit Szymanek, Jan Stelmaszczyk, Stanisław Kucharuk, Konstanty  Sołtan, W Sagan, Wiesław Kamiński, Stanisław Komza i Piotr Mro­czek.

I Walne Zgromadzenie nowo powstałego stowarzysze­nia odbyło się w dniu 5 kwietnia 1964 r. Cele i środki dzia­łania Stowarzyszenia  Miłośników Ziemi Kraśnickiej określał przyjęty na Walnym Zebraniu statut.

W paragrafie 5 stwierdzał, że celem stowarzyszenia jest bu­dzenie zamiłowania do przeszłości regionu kraśnickiego i rodzinnego kraju oraz  powiązanie trwałych wartości kultu­ralnych o znaczeniu historycznym z dążeniami kulturalnymi i społeczno-gospodarczymi kraju. W kolejnych  paragrafach określał, że realizacja powyższych celów nastąpi m.in. przez: skupienie w swoich szeregach ludzi zainteresowanych przeszłością i kulturą  ziemi kraśnickiej, popularyzowanie wie­dzy o zabytkach przez odczyty, prelekcje, urządzanie wystaw, wydawnictwa, zbieranie eksponatów i  zorganizowanie Mu­zeum Ziemi Kraśnickiej, dokumentowanie nowszych czasów szczególnie okresu okupacji i Polski Ludowej, dążenie do  rozwoju życia kulturalnego i społeczno-gospodarczego wsi, miasteczek i środowisk, a także pobudzanie instytucji spo­łeczno-gospodarczych  i kulturalno-oświatowych do współ­pracy i pomocy materialnej [3].

Skład Zarządu KTR w ciągu lat zmieniał się wielokrotnie. Funkcję przewodniczącego Towarzystwa w latach 1964-1981 pełnili kolejno:  Feliks Kopeć (1964-1971), Józef Stępień (1971-1973), Feliks Ryczek (1973-1975), Kazimierz Dobrowolski (1975-1976), Wiktor Wilk  (1976-1979), Józef Grzesiak (1979-1981).

W latach 1981-1984 nastąpiła przerwa w działalności spo­wodowana wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego. Wznowiona została w  1984 r. W następnych latach przewod­niczącymi byli: Zbigniew Wolak (1984-1989), Leopold Ma­kuch (1989-1995), Stanisław Sprawka  (1995-1999), Zbigniew Wichrowski (1999-2000). Obecnie funkcję prze­wodniczącego pełni Waldemar Gryta.

W ciągu ponad 30-letniej działalności nazwa stowarzysze­nia zmieniała się trzykrotnie. Początkowo nosiło nazwę Sto­warzyszenie  Miłośników Ziemi Kraśnickiej, następnie Towarzystwo Miłośników Kraśnika. Obecnie brzmi ona: Kraśnickie Towarzystwo Regionalne.

Członkowie KTR dzielą się na zwyczajnych, honorowych i wspierających, a ich liczba często ulegała zmianie. W roku powstania lista  obejmowała 95 osób, zaś w r. 1977 liczba członków wzrosła do 100 osób. Przez kolejne lata stan licz­bowy zmieniał się i wg ostatnich  danych z r. 1999 liczba ta wynosi około 150 osób [4].

Od początku swego istnienia KTR borykało się z proble­mami lokalowymi. Początkowo zebrania zarządów odbywały się w  Powiatowym Domu Kultury, następnie przeniesiono siedzibę do nowo powstałego muzeum przy ulicy Klasztor­nej. W 1981  nastąpiła przeprowadzka do Kraśnickiego Ośrod­ka Kultury, a w 1997 Urząd Miasta udostępnił KTR jedno z pomieszczeń w budynku  Urzędu. Od października 2000 Sta­rostwo udostępniło lokal przy ul. Rycerskiej.

Od chwili zalegalizowania stowarzyszenia, co nastąpiło 13 sierpnia 1964, jest ono na stałe wpisane w środowisko miasta, a jego inicjatywy  i działania mają wpływ na rozwój naszej małej ojczyzny.

Pierwszym z głównych celów KTR było utworzenie Mu­zeum Regionalnego w Kraśniku. Oficjalne otwarcie tej placówki nastąpiło w  1976 r. Muzeum posiada trzy działy: archeologiczny, etnograficzny i historyczny. Zbiory arche­ologiczne pochodzą głównie z licznych badań  terenowych prowadzonych w Kraśniku i w okolicznych gminach. Zbiory etnograficzne prezentują zabytki związane z kulturą i sztuką  ludową regionu. W zbiorach historycznych do najciekawszych należą księgi z biblioteki klasztoru kanoników regularnych i liczne dokumenty z  okresu II wojny światowej. W 1987 r. muzeum przejęło samodzielny budynek o powierzchni 181 mz. Mieści się tam oddział muzeum pod  nazwą Muzeum 24 Pułku Ułanów (przy ul. Piłsudskiego 7). Znajdują się w nim eksponaty dotyczące owego pułku. Rocznie muzeum or­ganizuje ok. 5 wystaw, przeprowadzane są również lekcje muzealne dla uczniów szkół kraśnickich. Prowadzi też dzialalność wydawniczą, przygotowuje prelekcje, sesje popular­nonaukowe oraz przesyła artykuły i sprawozdania do specja­listycznych  czasopism (głównie z dziedziny badań archeologicznych). Dyrektorem muzeum jest Zbigniew Wichrowski.

Przez 10 lat KTR było współorganizatorem Festiwalu Pie­śni o Ojczyźnie. Impreza ta odbywała się z przerwami do 1987 roku, a wspólnie  z nią organizowano plenery malar­skie.

Systematycznie prowadzona propaganda kultury regionu kraśnickiego zaowocowała licznymi wystawami sztuki ludo­wej oraz konkursami.  Opracowano jeszcze w latach 70. spis twórców ludowych, pomników przyrody oraz pomników walk partyzanckich. Ostatnie dziesięciolecie  działalności KTR ce­chuje poszukiwanie nowych form popularyzacji wiedzy o naszym regionie, między innymi przez prelekcje, pogadanki w  szkołach czy np. konkursy plastyki obrzędowej.

Widocznym przejawem propagowania historii ziemi kraśnickiej są organizowane przez KTR sesje popularnonauko­we. Pierwsza sesja  odbyła się w początkowym okresie działalności Towarzystwa - a związana byka z obchodami 600­lecia miasta Kraśnika. Kolejne sesje były  związane z ważny­mi wydarzeniami, jak 50 rocznica wybuchu II wojny światowej oraz 50 rocznica tragicznej śmierci ks. Stanisława  Zielińskiego.

Kolejnym, ważnym kierunkiem działalności statutowej KTR jest inicjowanie i udział w różnego rodzaju uroczystościach rocznicowych. Już na  początku swej działalności towarzy­stwo włączyło się w obchody 1000-lecia państwa.

Także 600-lecie Kraśnika zostało upamiętnione uroczystą sesją naukową.

Z okazji tych rocznic prezentowane były okolicznościowe wystawy, m.in. sztuki ludowej powiatu kraśnickiego, archi­waliów dotyczących  regionu, wycinanek ludowych, malar­stwa i rzeźby, rzemiosła artystycznego (kowalstwo i tkactwo).

W 1994 r. KTR dołożyło swą cegiełkę do inicjatywy utwo­rzenia w Racławicach Krajowego Ośrodka Pamięci Tadeusza Kościuszki.  Ważne wydarzenie, jakim bez wątpienia była 50 rocznica powstania Fabryki Łożysk Tocznych, również zo­stało zaakcentowane przez KTR.  Początkom, rozwojowi i znaczeniu FŁT dla naszego miasta były poświęcone artykuły w czasopiśmie KTR "Regionalista" (nr 4/1995). Oprócz  rocz­nic ściśle związanych z Kraśnikiem KTR nie zapominało 0 rocznicach historycznych tyczących całego kraju, jak np. 130. rocznica  wybuchu powstania styczniowego, 80. rocznica wybuchu I wojny światowej czy 55. rocznica rozpoczęcia zsyłek Polaków z kresów  wschodnich na Syberię i do Ka­zachstanu.

W 1997 roku obchodzono w Kraśniku 620-lecie miasta. Oprócz współorganizacji tego święta KTR zorganizowało sesję naukową oraz  przygotowało specjalny numer (7) "Re­gionalisty". Prezentuje on dość szczegółowo ponad 6 wie­ków dziejów naszego miasta. KTR włączyło  się również do obchodów 90-lecia Banku Spółdzielczego w Kraśniku. Każ­dego roku, w lipcu, uczestniczy także w święcie pulkowym  kraśnickich ułanów. Towarzystwo stara się nie pomijać waż­nych świąt i rocznic związanych z historią całego kraju, jak i naszego regionu. To  istotny element pobudzający świadomość obywatelską, zwłaszcza u młodego pokolenia.

Kraśnickie Towarzystwo Regionalne to nie tylko sesje naukowe, prelekcje, wystawy czy inicjowanie uroczystości rocznicowych.  Towarzystwo to ludzie - społeczńicy. To wła­śnie dzięki ich zaangażowaniu i ofiarności odsłaniana jest historia ziemi kraśnickiej. Gdyby nie  owa grupa zapaleń­ców, zbieraczy, wiele skarbów kultury materialnej czy etno­grafii przepadłoby bezpowrotnie. Z działaczy, którzy związali  się z Towarzystwem w latach 60. do dziś aktywnie pracuje kilka osób i, co należy szczególnie podkreślić, stanowią one trzon KTR.

Jan Bartosiewicz, który zajmował się zbiórką ekspona­tów dla muzeum, obecnie współpracuje przy wydawaniu "Regionalisty". Zajmuje się  też, zgodnie ze swymi zaintere­sowaniami, upowszechnianiem poczynań artystów plastyków z terenu miasta i okolic. Jest on również autorem  projektu pomnika J. Pilsudskiego, którego odsłonięcie nastąpiło w 1992 r.

Jednym z pierwszych członów Towarzystwa byk Wit Szy­manek. Historyk z zamiłowania i wykształcenia, poświęcał i poświęca nadal  swój czas na poznawanie i poszukiwanie ar­chiwaliów dotyczących Kraśnika i okolic (zwłaszcza w okre­sie I i II wojny światowej i czasów  powojennych). Swoje prace kilkakrotnie publikował.

Długoletnim członkiem Towarzystwa jest Stanisław Sprawka, który przez kilka lat sprawował także funkcję prze­wodniczącego. Jego  zainteresowanie walorami przyrodniczy­mi okolic Kraśnika przejawia się w poszukiwaniach unikalnych gatunków roślin, ptaków, ssaków i  owadów. Ze­brane informacje prezentuje na łamach "Regionalisty". St. Sprawka opracował projekt użytków ekologicznych oraz po­mników  przyrody w Kraśniku i pobliskim Zakrzówku.

Z KTR od kilkunastu lat jest związany Zbigniew Wichrowski, z wykształcenia archeolog, dyrektor muzeum. Pasje

Z. Wichrowskiego widoczne są w różnorodnych badaniach najdawniejszej przeszłości Kraśnika i okolic. Efekty swych zainteresowań  prezentuje na łamach "Regionalisty" oraz prasy regionalnej i lokalnej.

Z czasopismem byk również związany, zmarły w 1995 r. Leopold Makuch. To głównie dzięki jego zabiegom powo­łano do życia  "Regionalistę". Pedagog, wieloletni dyrektor Szkoły Podstawowej nr 2 w Kraśniku, byk znany z różnorod­nych zainteresowań. "Regionalista"  stał się dla L. Makucha okazją do samorealizacji. W pierwszych czterech numerach tego wydawnictwa zostało zamieszczone aż 13 różnych  prac jego autorstwa. L. Makuch publikował dzieje oświaty kra­śnickiej oraz przygotowywał materiały dotyczące Kraśnika i regionu.

Zamiłowania historyczne Tadeusza Dzikowskiego, zmarłego w 1991 r., przyczyniły się do utrwalenia historii wielu